Wynalezienie bomby atomowej zapoczątkowało tuż po zakończeniu II Wojny Światowej pomiędzy USA i ZSRR bezwzględny wyścig zbrojeń. Nowa broń stała się niezwykle pożądana przez oba mocarstwa i to w ogromnych ilościach. A co za tym idzie momentalnie powstało bardzo duże zapotrzebowanie na rudy uranowe. Poszukiwania nowych złóż uranowych nabrały dużego tempa, konstruowana nową aparaturę radiometryczną, opracowywano nowe metody poszukiwania złóż oraz ich efektywnej i szybkiej eksploatacji. Proces ten nie ominął i naszego kraju, z racji tego że Polska po wojnie znalazła się w radzieckiej strefie wpływów, już w 1947 roku prowadzone były przez ekipę geologów rosyjskich pierwsze prace poszukiwawcze w obrębie czynnych jak i również dawnych rejonów górniczych. Z dniem pierwszego stycznia 1948 roku powołano do życia Zakłady Przemysłowe R-1. Na podstawie umowy pomiędzy rządami PRL i ZSRR z dnia 15.09.1947 były monopolistycznym przedsiębiorstwem upoważnionym do poszukiwania, eksploatacji i sprzedaży rud uranowych. W pierwszym okresie zakłady te zostały zasilone kadrą inżyniersko-techniczna ze Związku Radzieckiego i wyposażone w specjalistyczny sprzęt, co umożliwiło prowadzenie poszukiwań. 

POLE RUDNE KOWARY

   Historia działalności górniczej w rejonie Kowar sięga XIII wieku, struktura geologiczna tego obszaru sprzyja powstawaniu złóż: żelaza, cynku, ołowiu, arsenu, fluorytu a także uranu. Na ślady tego ostatniego radzieccy specjaliści natknęli się tutaj bardzo szybko bo już w 1947 roku, początkowo podwyższone promieniowanie i mineralizacje uranową odkryto w starej kopalni rud żelaza "Freiheit" (Wolność). Na terenie której niedługo potem powstała główna baza ZPR-1 a także zakład przeróbki i wzbogacania uranu. Ostatecznie w tej okolicy wyodrębniono cztery złożą: "Wolność", "Podgórze", "Liczyrzepa" i "Wiktoria", które w krótkim czasie zaczęto intensywnie eksploatować. Z czasem okazało się, że to właśnie w rejonie Kowar znajdują się najbogatsze zasoby rud uranowych w naszym kraju. 

aby przeczytać szczegółowy opis kopalń kliknij na te znaczki - 

KOPALNIA LICZYRZEPA

Główne wyrobiska tej kopalni znajdują się na wschodnim stoku północnego grzbietu góry Sulica. W dolince umiejscowionej po prawej stronie drogi wiodącej od schroniska "Nad Jedlica" w kierunku Przełęczy Kowarskiej. Miejsce to łatwo zlokalizować po rzucających się w oczy już z daleka częściowo porośniętych młodnikiem zwałach kopalni. Do 1945 roku kopalnia nosiła nazwę "Rübezahl", a wydobywano tu fluoryt będący topnikiem w hutach miedzi. Po wojnie prace górnicze wznowiono w 1949 roku w ramach zakładów R-1 i rozpoczęto wydobycie zalęgających w złożu rud uranu. Kopalnie ostatecznie zlikwidowano w 1954 roku, ponieważ zasoby rudy były niewielkie i uległy szybkiemu wyczerpaniu. Ogółem w złożu "Liczyrzepa" w latach 1949-1954 wykonano około 6000m wyrobisk i wydobyto około 420 ton rudy, z której uzyskano niespełna tonę czystego uranu.
    Najważniejszym wyrobiskiem udostępniającym kopalni był "Szyb nr 2", jego wylot znajduje się na wysokości około 680m.n.p.m tuż przy wspomnianej już wcześniej dużej hałdzie. Sam szyb miał 240m głębokości i udostępniał trzy główne poziomy wydobywcze na głębokościach -115, -155 i -235m. Wspomniane poziomy tworzą złożoną siatkę wyrobisk rozciągająca się pod północnym grzbietem Sulicy. Dodatkowo na poziomie -155m w poszukiwaniu dalszych partii złoża wykonano przekop pod doliną Kuźniczego Potoku sięgający aż południowych stoków góry Rudnik. Szyb ten nie został zasypany podczas likwidacji kopalni, jeszcze w połowie lat 90-tych był przykryty jedynie płytą żelbetową. Niestety w późniejszym okresie jego wylot obwalił się całkowicie tarasując wejście do kopalni. Kilkadziesiąt metrów na wschód od szybu "nr 2" znajduje się "Sztolnia nr 8", obecnie jej wylot jest zawalony a ślady po nim są słabo widoczne w terenie. Sama sztolnia posiadała bezpośrednie połączenie z pobliskim szybem a dalej śledziła żyłę fluorytową na długości około 125m gdzie stwierdzono obecność gniazd rudy uranowej. Ostatnim wyrobiskiem kopalni po tej stronie wzniesienia jest "Sztolnia nr 7". Ona również na chwile obecną jest całkowicie niedostępna, wiadomo jedynie że jej wyrobiska także śledziły żyłę fluorytową a łączna ich długość wraz z chodnikami bocznymi wynosi około 1600m. Kolejne trzy sztolnie znajdują się po przeciwnej stronie grzbietu, a dokładniej na jego zachodnim stoku tuż przy korycie Jeleniej Strugi. Pierwszą z nich jest "Sztolnia nr 20", jest to kolejne całkowicie niedostępne wyrobisko tej kopalni. Była to sztolnia poszukiwawcza a powstała w celu lepszego rozpoznania złoża od strony zachodniej. Wyrobisko składało się z kilkusetmetrowej długości chodnika udostępniającego, kierującego się mniej więcej na wschód i kilku korytarzy badawczych wykonanych na jego końcu. Ostatnie dwie sztolnie "nr 9" i "nr 9a" są ze sobą połączone i posiadają wspólny system wyrobisk. Pierwsza powstała "Sztolnia nr 9" w podobnym celu co "Sztolnia nr 20". Jednak kiedy nie stwierdzono w tym obszarze obecności rud uranu prace górnicze przerwano a sztolnie przekazano kowarskiej szkolne górniczej działającej przy kopalni "Wolność". Wtedy to też z względów bezpieczeństwa wykonano sztolnie "nr 9a" jako wyjście ewakuacyjne. Po zamknięciu kopalni i likwidacji szkoły sztolnie stały się z czasem zasadniczą częścią podziemnego ośrodka doświadczalnego Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, a po zamknięciu inhalatorium radonowego w sztolni "nr 19a" urządzono tu obiekt zastępczy. Jednak z racji niewielkiej obecności radonu w wyrobiskach inhalacje te nie przynosiły zamierzonych rezultatów, cały ośrodek został ostatecznie zlikwidowany w 1993 roku. Przez kolejne lata obiekt stal opustoszały aż do roku 2000, kiedy to prywatna firma urządziła w wyrobiskach obu sztolni podziemną trasę turystyczna. Niedługo później reaktywowano też inhalatorium, jednak terapeutyczne działanie przeprowadzanych tam zabiegów opiera się głównie na efekcie placebo... 

KOPALNIA WIKTORIA 

Jest to ostatnia duża kopalnia znajdująca się na omawianym obszarze, większość jej wyrobisk położona jest na wschodnim stoku góry Rudnik, na terenie administracyjnie należącym już do miejscowości Ogorzelec. Były to sztolnie "nr 11", "nr 12", "nr 13", "nr 14", "nr 15" i "Szyb nr 1", jedynie wylot sztolni "nr 11a" był zlokalizowany na zachodnim stoku wzniesienia. Złoże "Wiktoria" rozpoznano w 1950 roku i rozpoczęto szeroko zakrojone prace poszukiwawcze. Niestety mimo pokładanych nadziei nie udało się odnaleźć zasobów rudy uranowej o znaczeniu przemysłowym, i ostatecznie w 1951 roku roboty górnicze zostały przerwane a wyrobiska niedoszłej kopalni zlikwidowane. Podczas prac w tym rejonie wykonano ogółem około 2900m wyrobisk, a z wydobytej podczas ich drążenia rudy uzyskano około 330 kilogramów uranu w metalu.
    Niestety do dzisiaj nie zachowało się żadne drożne wyrobisko tej kopalni, natomiast najważniejszym z nich była "Sztolnia nr 11". Jej wylot znajdował się na wysokości około 658m.n.p.m i miała to być główna sztolnia transportowa. Planowano że "Sztolnia nr 11" przetnie całą górę Rudnik i połączy się z drążona jej na zbicie sztolnią "nr 11a". Dystans pomiędzy wylotami obydwu sztolni w linii prostej wynosił 1590m. Niestety, ponieważ wyniki poszukiwań były niezadowalające roboty przerwano, od strony sztolni "nr 11" wykonano 401m chodnika a od strony sztolni "nr 11a" zaledwie 202m - tym samym wyrobiska nigdy nie zostały połączone. Kolejna jest "Sztolnia nr 12", usytuowana w odległości około 1,5km od Przełęczy Kowarskiej na wysokości około 713m.n.p.m. Jej długość wynosi około 300m i dzięki niej rozpoznano strefę tektoniczną, w której stwierdzono niewielkie gniazda rud uranu. Ponadto z poziomu sztolni wydrążono szyb o głębokości 42m i wykonano w nim 30m chodników poszukiwawczych. Na północny-wschód od sztolni "nr 12" na wysokości około 740m.n.p.m położona jest "Sztolnia nr 13", jej główny ciąg miał około 190m długości i wykonano z niego 592m chodników badawczych. W rezultacie tych prac natknięto się na ślady okruszcowania uranowego, jednak odnalezione rudy były nieopłacalne w eksploatacji na skale przemysłową i wyrobisko zostało zlikwidowane. "Sztolnia nr 14" znajduje się kilkaset metrów na północ od wylotu sztolni "nr 11" na wysokości około 713m.n.p.m czyli tak samo jak wylot sztolni "nr 12". Łącznie z ciągami bocznymi wykonano tutaj 326m wyrobisk, niestety poszukiwania rud uranowych w tym miejscu okazały się bezskuteczne i prace ostatecznie przerwano w 1951 roku. Ostatnim wyrobiskiem sztolniowym kopalni "Wiktoria" jest "sztolnia nr 15". Jej zawalony wylot można odnaleźć bezpośrednio nad sztolnią "nr 11" na wysokości około 739m.n.p.m. Wykonano tutaj około 200m głównego ciągu sztolni i 130m chodników badawczych, jednak okruszcowania nie stwierdzono a wyrobisko zlikwidowano już w 1950 roku. Jako ciekawostkę można dodać, że woda ze sztolni "nr 15" ma wysoką zawartość rozpuszczonego w niej radonu. Na wschodnim stoku góry Rudnik zgłębiono również szyb, był to szyb poszukiwawczy i nadano mu nazwę "Szyb nr 1" a jego wylot usytuowany jest około 1km na południowy-wschód od sztolni "nr 12". Wyrobisko to miało około 40m głębokości i na tym właśnie poziomie wykonano 86m chodników mających rozpoznać ten rejon górotworu, niestety również tutaj poszukiwania zakończyły się fiaskiem. 

    Na koniec warto jeszcze dodać, że pozostałości kowarskiego górnictwa rud uranu to obszar skażony promieniotwórczo. Tyczy się to głównie wyrobisk podziemnych i hałd urobku gdzie zrzucano też ubogie rudy uranu, których nie opłacało się przetwarzać. Najwyższe promieniowanie, na jakie się natknąłem w tej okolicy to około 15 µSv/h. Mimo że jest to dawka ponad 100 razy przekraczająca nominalną, to kilkugodzinne przebywanie na obszarze o takiej radioaktywności nie powinno negatywnie wpłynąć na nasz organizm i zagrożenie jest niewielkie. Nie mogę też zapomnieć że pewne informacje na temat historii kowarskich kopalń musiałem zaczerpnąć ze strony Roberta Borzęckiego którą polecam! 

Aust